İsrail ve Filistin arasında tırmanan krizin endişeyle izlendiği ülkelerin başında Türkiye geliyor.
Türkiye, sivilleri hedef alan saldırıları kınarken buna karşı İsrail’in Gazze’deki sivil hedeflerin de zarar gördüğü operasyonlarına ve ambargosuna da tepki gösteriyor.
Çatışmaların daha da şiddetlenmesi halinde Türkiye’nin alacağı tavır da önemli olacak.
Bölgesel gücü nedeniyle Türkiye’nin her iki ülke arasında arabuluculuk rolüne soyunması gerektiğini savunanlar da var.
Çünkü Türkiye’nin her iki ülkenin halklarıyla tarihsel bağları olduğu kadar son yıllarda gelişme gösteren ekonomik ilişkileri de var.
İŞSİZLİK FİLİSTİN’İN EN BÜYÜK SORUNU
Öncelikle Filistin’e bakmak gerekirse 2023 verilerine göre 5.3 milyon nüfusa sahip. Filistin, aralarından İsrail topraklarının geçtiği Gazze ile Batı Şeria olmak üzere iki ayrı bölgede 6020 km. kare üzerine kurulu bir devlet.
Filistin’in bağımsızlığı halen Birleşmiş Milletler’i oluşturan ülkelerin tamamınca tanınmış değil. Şu ana kadar BM üyesi 138 devlet tarafından tanınıyor.
Bağımsızlığı İsrail tarafından resmen kabul edilmeyen, birçok açıdan bu ülkeye bağımlı olan ve sık sık ambargolarına maruz kalan Filistin, bunun ekonomik yansımalarını hayatın her alanında yaşıyor.
Filistin’de kişi başı milli gelir 2022 verilerine 3681 dolar iken işsizlik yüzde 25.7 gibi hayli yüksek bir oranda. İşsizlik özellikle gençler arasında yaygın.
Gayri Safi Yurtiçi Hasılası ise 2022 yılı verilerine göre 19 milyar 600 milyon dolar.
FİLİSTİN EKONOMİSİ DIŞ YARDIMLARA DAYANIYOR
Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu’nun (DEİK) Filistin’e dair bilgi notunda Filistin ekonomisine dair şöyle bir bilgiyle giriş yapılıyor:
“Filistin ekonomisi çoğunlukla yardımlara dayanmaktadır. Egemenlik ve temsil sorunları, süregelen çatışma/direniş ortamının yol açtığı istikrarsızlık ve güvenlik sorunları, Filistin Devletini oluşturan bölgelerin bir bütünlük arz etmemesi ve İsrail’e olan bağımlılık uzun süredir Filistin ekonomisinin önündeki büyük engellerdir.”
Özellikle dış yardımlar ülkedeki kamu hizmetlerinin yapılmasında ve maaşların ödenmesinde belirleyici durumda.
Bu ağır şartlardan dolayı Filistin’in birazda kendi içinde dönen bir ekonomisi var demek yanlış olmaz.
Türkiye’de yaşayan Filistinli iş insanı Dr. Ahmet Abu Salih’in verdiği bilgiye göre Filistin ekonomik yaşam dört kesime maaşlı çalışan memurlara, iç piyasaya yönelik çalışan küçük esnaf ve tüccarlara, İsrail’e günübirlik çalışmaya gidip gelen işçilere ve son olarak gurbetçi Filistinlilerin gönderdiği paralara dayanıyor.
Tabii ki bu tablo en basit krizde bile durma noktasına gelebiliyor. Örneğin son krizden sonra İsrail, Filistin’den işçi giriş çıkışlarını yasakladı.
FİLİSTİN’E İHRACAT 2021’DE TÜM ZAMANLARIN EN YÜKSEK SEVİYESİNE ULAŞTI
Peki hayli ağır şartlar altında olan Türkiye ile Filistin’in ekonomik ilişkileri ne durumda?
Bunun için DEİK’in tekrar 2022 yılındaki bilgi notuna bakmak gerekiyor.
Buna göre İsrail ambargosu nedeniyle Türkiye ile Filistin arasındaki ticaret verileri olduğundan daha az göründüğü çünkü bazı ürünlerin Filistin’e ihraç edildiği halde İsrail’e ihraç edilmiş gibi kayıtlara geçebildiği kaydedildi.
Türkiye’nin Filistin ile olan dış ticaretinde net ihracatçı konumunda olduğu belirtilirken yıllar içinde artan ticaret miktarından rakamlarla örnek verildi.
Buna göre 2021 yılında ihracat bir önceki yıla göre %14 artarak 100 milyon USD’ye yükselerek tüm zamanların en yüksek ihracat seviyesine ulaşmıştı. İthalat ise bahsedilen dönemde %67 azalarak 12 milyon USD seviyesine geriledi.
2022 yılının ilk 7 ayında Filistin’e olan ihracat %25 artarak 74 milyon USD’ye ithalat ise 6,8 milyon USD’ye yükseldi.
ÇOĞUNLUKLA GIDA ÜRÜNLERİ SATIP YAŞ MEYVE ALIYORUZ
Ürün bazında ise, 2021 verilerine göre Türkiye’nin ülkeye olan ihracatında un ve pastacılık ürünleri, tütün, değirmencilik ürünleri ve hayvansal/bitkisel yağlar
öne çıkmakta. Bahsedilen sektörler ülkeye olan ihracatın %71’ini oluşturmaktadır. Filistin’den olan ithalat ise oldukça kısıtlı olup yaş meyve (özellikle de hurma) ülkeden olan ithalatın %86’sını oluşturmakta.
İSRAİL İLE SİYASİ KRİZLERE RAĞMEN TİCARET DE İSTİKRARLI ARTIYOR
Türkiye ile İsrail’in ekonomik ilişkileri iki ülke arasında yaşanan krizlere karşın yıllar içinde istikrarlı bir artış gösteriyor.
İsrail, Türkiye’ye ağırlıklı olarak kimyasal ürünler, plastik ve yakıt satarken Türkiye ise İsrail’e daha çok demir-çelik, makine, çimento ve gıda satıyor.
İsrail’in GSYİH’si 2022 verilerine göre 520,7 milyar dolar. Kişi başı milli gelir ise yıllık 54 bin 960 dolar. İşsizlik yüzde 3.9 oranında.
TÜRKİYE’NİN İSRAİL’E İHRACATI ARTTI
Türkiye ile ekonomik ilişkilerine gelince. DEİK’in 2022 yılındaki bilgi notunda “İsrail ülkemizin dış ticaret fazlası verdiği ülkelerden biridir. Türkiye ile İsrail arasındaki ticaret hacmi istikrarlı bir şekilde artmaya da devam etmektedir” dendi
“2022 yılında İsrail’e ihracatımız bir önceki yıla göre %11 artmıştır. İhracatımızdaki payı %2,8
olup 10. sıradadır. Ülkeden ithalatımız da bir önceki yıla göre (%20) artmıştır. Toplam ithalatımızdaki payı %0,67 olup, 30. sıradadır.”
SON 5 YILDA İHRACAT YÜZDE 100 ARTTI, 6,4 MİLYAR DOLARA ÇIKTI
Yine Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Başkanı Mustafa Gültepe, 2022’de yaptığı İsrailli bir iş heyetini ağırlarken yaptığı açıklamada iki ülke arasındaki ekonomik ilişkileri şöyle açıklamıştı:
“İsrail en çok ihracat gerçekleştirdiğimiz ilk 10 ülke arasında. Sadece son 5 yılda ihracatımızı yüzde 100’ün üzerinde artırarak 6.4 milyar dolara çıkardık. İsrail’den yıllık ithalatımız ise 2 milyar dolarlarda seyrediyor. Kabaca toplam dış ticaret hacmimiz 9 milyar dolar. Önümüzdeki 5 yılda ihracatımızı en az 12 milyar dolara, dış ticaret hacmimizi 15 milyar dolara çıkarabiliriz. Çünkü iki ülkenin üretim gücü ve coğrafi yakınlığı ticaretimizi çok daha büyütebileceğimiz bir potansiyeli barındırıyor” ifadelerine yer verdi.
KRİZİN GİDİŞATI EKONOMİK İLİŞKİLERİ DE ETKİLEYEBİLİR
Sonuç olarak siyasi gerilimin artması ve çatışmaların yaygınlaşmasının Türkiye’nin gerek İsrail gerekse Filistin ile olan ekonomik ilişkilerini sekteye uğratması mümkün.
Ancak bunun gerçekleşip gerçekleşmeyeceği olayların alacağı seyirle de alakalı olduğu için şimdiden bir şey söylemek için de erken.
patronlardunyasi.com
